Rzadko mieliśmy w historii gmin, miast i powiatów tak duże budżety, jak te na obecnie obowiązujący 2022 rok.

Wysoki próg zaplanowanych wydatków samorządów parametryzują wysokie koszty opłat stałych (dla przykładu w wiejskiej Gminie Raszyn wydatki w budżecie 2021 roku na koszty stałe utrzymania gminnych obiektów tj. energia elektryczna i gaz stanowiły kwotę 3,5 mln, w 2022 roku będą stanowić dwa razy więcej). Na stałym poziomie utrzymają się lub nawet  nieznacznie spadną wpływy z podatków. Podatek PIT to najważniejszy fundament budżetu, a jego spadek lub częściowy brak grozi utratą płynności finansowej. Dziś w gestii samorządów, ich organów uchwałodawczych i wykonawczych leży bardzo skrupulatny nadzór nad całoroczną realizacją budżetu bez zachwiania gospodarki finansowej. Pamiętać także należy o długu i jego obsłudze, którego koszty pochłaniają lwią część każdego budżetu. To wszystko wpłynie w tym roku na stałą płynność finansową samorządów.

Podobnie w skali kraju – ustawa budżetowa państwa musi przewidzieć jakie wpływy państwo osiągnie np. z podatku budżetowego od osób fizycznych (PIT), jakie od firm (CIT), jakie z podatku od towarów i usług (VAT). Dopiero na podstawie tych analiz można zaplanować budżet państwa, pamiętając nieustannie, że kwota płaconych podatków zależy od sytuacji wewnętrznej państwa, polityki międzynarodowej i kształtującej się koniunktury.

Rok 2022 będzie pierwszym rokiem, kiedy wchodzą w życie samorządów nowe przepisy regulacji finansowych dotyczących dofinansowania rządowego celowego. Od tego roku będziemy mieli do czynienia z nowymi regulacjami projektu Polski Ład dla samorządów, a wpływy do budżetów będą dodawane w 12 równych częściach – i tu także naszym zadaniem jest kontrola celowości wydatkowania tych środków przez samorządy. Dlatego nadal w tym roku niesamowicie ważny dla samorządów będzie obszar inwestycji, który jest elementem zrównoważonego rozwoju regionu. Inwestycje kubaturowe i liniowe, widoczne dla oka mieszkańca jak nic innego, świadczą o rozwoju miejsca. Miasta, gminy i powiaty będą więc zabiegać o każe dofinansowanie zewnętrzne, które będzie podporą dla budżetu w realizacji planowanych inwestycji.

Jednocześnie należy pamiętać, że każdy tegoroczny budżet musi być spójny z WPF (Wieloletnią Prognozą Finansową) co wynika m.in. z konieczności efektywnego zarządzania finansami w perspektywie kilku najbliższych lat, której najważniejszymi składowymi są limity wydatków oraz prognozy kwoty długu wskazanej w WPF.

W tym roku, w mojej ocenie, samorządy gminne powinny położyć większy nacisk na następujące obszary:

• ochrona środowiska naturalnego wraz mocnym pochyleniem się nad ciągle trwającym procesem budownictwa deweloperskiego widocznego we wszystkich gminach i miastach. Dla przykładu, w kontekście poruszonej kwestii ochrony środowiska w powiecie pruszkowskim obecnie mamy jednej na najniższych na tle województwa wskaźnik lesistości tj. 11% - i jest to trzecia najniższa wartość w wianuszku warszawskim wśród powiatów. Znane jest słynne stwierdzenie, że raz utraconej przestrzeni nie odzyskamy nawet w perspektywie ponad stuletniej, dlatego podejmowane akty prawa miejscowego, decyzje i zarządzenia muszą być mocno przemyślane,
• trwająca cyklicznie od lat mocna urbanizacja i presja środowiskowa skutkują niezadowalającą jakością powietrza, należy więc w 2022 roku położyć mocny nacisk na ekologię w obszarze drogownictwa, promocję i wsparcie samorządów w zakresie nowych alternatyw ekologicznej komunikacji np. nowych ścieżek rowerowych i promocję komunikacji zbiorowej, gospodarki śmieciowej i spalania odpadami,
• obecnie ponad 70% terenów samorządu terytorialnego w obszarach miejskch objęte jest planami zagospodarowania przestrzennego związanego z budownictwem, jednocześnie na terenie wielu gmin i miast panuje chaos, bum inwestycyjny, trwa niesamowicie szybki i nieodwracalny proces urbanizacyjny, brakuje estetyki, widoczny jest nieprzemyślany sposób zorganizowania przestrzeni wspólnej, i co najważniejsze - brak jakiejkolwiek wizji spójnego zagospodarowania przestrzennego – uważam, że w tym obszarze należy położyć nacisk na analizę istniejących w poszczególnych samorządach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz wypracowanie swoistego dekalogu obowiązujących zasad np. w kwestii wydawania pozwoleń budowlanych dla zabudowy segmentowej czy hal magazynowych,
• powiaty wchodzące w skład obwarzanka warszawskiego wraz ze stolicą od lat są najgęściej zaludnionym obszarem na Mazowszu, mamy stosunkowo wysoki przyrost naturalny, a od ponad 10 lat niezmiennie dodatnie saldo migracji, taka struktura demograficzna sprzyja rozwojowi regionu. Nadmienię, że mocno widoczny jest udział ludności napływowej w populacji tej części Mazowsza. I tu wracamy do definicji i znaczenia zrównoważonego rozwoju gmin, by równoważyć wydatki, ale także równoważyć finansowanie inwestycji. Główne bolączki tego regionu Mazowsza to: niedostateczna liczba szpitali np. powiatowych lub ich słaba oferta usług zdrowotnych i niewystarczający poziom tych usług, nadal bardzo niski poziom dróg gminnych i powiatowych, których przy takim szybkim tempie rozwoju zabudowy nie wystarczy już łatać, a należy pochylić się na ich kompleksowymi modernizacjami z uwzględnieniem całej infrastruktury około drogowej. Tworzenie dobrej jakości sieci lokalnych dróg gminnych i powiatowych jest niezwykle ważne także z punktu widzenia ogólnopolskiego rozwoju drogownictwa,
• wykorzystanie obowiązującej ustawy krajobrazowej w celu wypracowania kompleksowej polityki kształtowania przestrzeni wspólnej, stworzenie listy obszarów najbardziej problemowych zaburzających estetykę, spójność architektoniczną oraz planowany ład przestrzenny – to nasz kolejny obowiązek, by się nad tym pochylić w 2022 roku i nie unikać tego tematu,

Musimy pamiętać, że wynikające z analizy SWOT uwzględnionej chyba w każdej strategii gminy, miasta czy powiatu wskazane są słabe strony wewnątrz samorządu oraz zagrożenia zewnętrzne, które będą się zmieniały nieustannie w czasie i przestrzeni. To co dziś jest najsłabszym ogniwem w przyszłości może stać się wielkim zagrożeniem dla samorządu. Nie wolno więc nam tego paradygmatu bagatelizować w żadnym obszarze działania. Na bieżąco powinniśmy także kontrolować i studiować prawo miejscowe już obowiązujące oraz to wprowadzane w poszczególnych samorządach w postaci dokumentów strategicznych, są to  strategie, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czy wdrażane dokumenty rewitalizacyjne, tak by wszystkie były spójne z polityką regionu.

Podsumowując: sama realizacja tegorocznych budżetów w poszczególnych samorządach to już za mało. Dziś liczy się „budżetowy set”. Stabilna polityka, przy trudnym roku budżetowym, będzie jednocześnie wymagać pobudzania subregionalnego rozwoju wskazanego w ww. obszarach.  Gminy, miasta i powiaty stoją dziś u progu nowych wyzwań i nowych możliwości, otwierają się dotychczas niewidoczne perspektywy. Jednocześnie należy pamiętać, że ten rok nie będzie łatwy z finansowego punktu widzenia. Takiego właśnie kompleksowego działania i funkcjonowania muszą nauczyć się samorządy w zbliżającej się perspektywie.

* Katarzyna Klimaszewska
Radna Powiatu Pruszkowskiego