Każdy rok budżetowy jest umocowany w uchwalonym budżecie. Budżet z kolei jest częścią wieloletniej prognozy finansowej, a wieloletnia prognoza, zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, to nic innego jak realizacja całościowej koncepcji wieloletniego planowania finansowego, ekonomicznego, gospodarczego i społecznego samorządu, mająca na celu racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi oraz pogłębienie wiarygodności i przejrzystości poszczególnych polityk. Należy pamiętać, że zadania zawarte w rocznym budżecie i WPF wymagają umocowania w kolejnych strategicznych dokumentach: strategiach rozwoju gminy, strategiach na rzecz zrównoważonego rozwoju, strategiach partnerstwa oraz programach rozwoju regionalnego. To wszystko buduje lokalną politykę spójności. Sama zaś polityka spójności i inne polityki związane z rozwojem regionalnym powinny znajdować odzwierciedlenie w corocznych budżetach oraz WPF-ach tak, aby zarządzanie gminą było spójne i spersonalizowane. Idealnie jest, gdy lokalna polityka spójności zawarta w tych dokumentach uwzględnia także ideę zrównoważonego rozwoju zapisaną w strategii rozwoju powiatu, województwa, kraju, a nawet w planie rozwoju świata, jakim jest Agenda 2030 z 17 celami strategicznymi. Czy w takim kontekście możemy rozpatrywać przygotowywane corocznie raporty o stanie gminy? Moja odpowiedź jest jednoznaczna: jak najbardziej!

Przygotowanie raportu o stanie gminy, powiatu lub województwa od 2018 roku stało się ustawowym obowiązkiem każdego włodarza. Celem raportu jest podsumowanie działalności organu wykonawczego za poprzedni rok budżetowy. Omawianie raportu jest częścią sesji absolutoryjnej bardzo dokładnie określonej w ustawie o samorządzie gminnym, a zapis w artykule 28aa wyraźnie wskazuje, że wójt co roku do 31 maja ma obowiązek przedstawić radzie raport o stanie gminy. Raport obejmuje podsumowanie działalności wójta w roku poprzednim, w szczególności realizacji polityk, programów i strategii, uchwał rady gminy i budżetu obywatelskiego. Rada może określić w drodze uchwały szczegółowe wymogi dotyczące raportu. Rada gminy analizuje raport podczas sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia bądź nieudzielenia absolutorium wójtowi. Raport rozpatrywany jest w pierwszej kolejności. Nad przedstawionym raportem przeprowadza się debatę. W debacie radni zabierają głos bez ograniczeń czasowych. Głos zabierać mogą także mieszkańcy.

Pomiędzy udzieleniem a nieudzieleniem wotum zaufania dla wójta a raportem o stanie gminy występuje bardzo ścisła zależność, w której strategiczne znaczenie ma podsumowanie pracy włodarza w roku poprzednim, w szczególności realizacji najważniejszych polityk, programów strategicznych, uchwał rady i budżetu obywatelskiego. Ważne jest zatem, aby dokument, nad którym będzie debatować lokalne środowisko, zawierał realne podsumowanie poprzedniego roku budżetowego z udokumentowaniem zrealizowanych działań mających na celu rozwój gminy oraz poprawę jakości życia mieszkańców.

Od 2018 roku, kiedy na gminy został nałożony obowiązek raportowania, minęły już 3 lata. Zarówno radni, jak i mieszkańcy oczekują, że raporty będą coraz bardziej kompleksowe. Nie chcą, by kolejny dokument był aktualizacją poprzedniego, by zawierał niezbędne minimum, był dokumentem biurokratyczno- statystycznym. Oczekiwana jest coraz ciekawsza lektura, mocno nacechowana lokalną tożsamością. Ja zawsze podkreślam, by autorzy nie sugerowali się raportami innych gmin. Raport Warszawy ma być nacechowany specyfiką Warszawy. Raport Radomia ma być spersonalizowany dla Radomia. Zasada ta dotyczy absolutnie wszystkich jednostek samorządowych.

Nie każdy radny podejmie ambitne wyzwanie przeczytania oraz przeanalizowania raportu o stanie gminy. Wielka szkoda, ponieważ to powinno być miłym obowiązkiem podyktowanym troską o gminę, w poczuciu odpowiedzialności za podejmowane uchwały oraz ich realizację przez władzę wykonawczą. Część radnych raport traktuje – niestety – jak kolejny dokument do przegłosowania.

Włodarze zdają sobie z tego sprawę, dlatego przygotowując raport powinni zwrócić uwagę na lokalne i społeczne oczekiwania i położyć nacisk na treść, szatę graficzną oraz formę przedstawiania informacji. Bardzo ważny jest wykonawca raportu. Jeśli to podmiot zewnętrzny, należy dopilnować, by dokument był nie tylko merytoryczny, ale także mocno nacechowany specyfiką danego samorządu. Jeśli raport przygotowuje grono urzędników należy zwrócić uwagę, by nie był tylko zlepkiem informacji każdego z wydziałów, ale zawierał bogatą i uporządkowaną treść.

Raport ma być rzetelny i spójny, czytelny i estetyczny, ciekawy i interesujący, a co najważniejsze, jego forma prezentacji powinna być atrakcyjna dla mieszkańca. Ma personalizować zrealizowane w poprzednim roku zadania gminy. Powinien być tworzony zgodnie z zasadą „the best of the best”. Ma informować i edukować, a jednocześnie zachęcać do debatowania. Nowoczesne raporty podsumowują przeszłość i kreują przyszłość rozumianą w kategoriach wspólnoty gospodarującej na określonym terenie, ze szczególnym uwzględnieniem komunikacji pomiędzy mieszkańcami a władzą, poziomu wiedzy i świadomości obywatelskiej, skuteczności przepływu informacji, intensyfikacji zasobów społecznych.

Współczesne raporty o stanie gminy warto rozpatrywać nie w kontekście kolejnego ustawowego obowiązku, ale wielofunkcyjnego narzędzia. Raport powinien być dokumentem, który z dumą wyeksponujemy. Można potraktować go jako swoisty produkt, a radnych i mieszkańców jako klientów, którzy po niego sięgną. Tylko od włodarza zależy, czy będzie to produkt niszowy, czy klasy premium.

Czego możemy spodziewać się po raportach, jakie przedłożą nam włodarze za 2021 rok? Zapytałam prezydenta Otwocka, panią burmistrz Tarczyna i panią wójt Nowej Rudy. Jednocześnie przeanalizowałam raporty z poprzednich lat i dokumenty tworzące prawo miejscowe.

Raport o stanie gminy Otwock za 2020 rok już na wstępie zawiera to, czego brakuje wielu innym, mianowicie „Priorytety zarzadzania Miastem Otwock w kadencji 2018–2023”. Należą do nich: poprawa warunków życia mieszkańców, poprawa stanu miejskiej infrastruktury drogowej, realizacja inwestycji oświatowych, harmonizowanie rozwoju społeczno-gospodarczego i zagospodarowanie przestrzenne miasta, poprawa miejskiej infrastruktury sportowej, poprawa jakości powietrza oraz rozwój funkcji sportowo-rekreacyjnej i turystycznej Otwocka.

Kilka stron dalej widzimy zestawienie polityk, programów oraz strategii realizowanych w 2020 roku. Takie połączenie to bardzo dobry prognostyk. Pokazuje powiązanie priorytetów miasta i długoterminowych polityk wewnętrznych i zewnętrznych, na podstawie których odbiorca może przeanalizować wdrażaną przez prezydenta Otwocka politykę spójności.

Na rozwój miasta składa się wiele obszarów, które na 264 stronach raportu zostały kompleksowo i rzetelnie podsumowane. Prezydent Jarosław Margielski w podsumowaniu podkreśla, że „raport to jedynie streszczenie najważniejszych działań realizowanych przez samorząd, a jego celem jest maksymalne wykorzystanie potencjałów i zasobów jakimi dysponuje Otwock”.

Zapytałam prezydenta Otwocka o raport za 2021 rok. Odpisał: „Raport o stanie gminy jest podsumowaniem funkcjonowania naszej gminy w minionym roku – siłą rzeczy zamkniętym w pewnej strukturze statystycznej, a zatem przedstawia dane policzalne i tym samym porównywalne z latami minionymi. Jest to już kolejne kompleksowe i miarodajne źródło wiedzy o naszym mieście. W raporcie za rok 2021 r. znajdziecie Państwo dane, które potwierdzają kontynuację realizacji przyjętej przez nas strategii rozwoju miasta ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji i ochrony środowiska. Konsekwentnie realizujemy też wizję powrotu miasta do charakteru uzdrowiskowego. W tym celu pozyskaliśmy ponad 11 mln zł na wykonanie odwiertu geotermalnego. Wody geotermalne będą mogły być zastosowane w celach rekreacyjnych, leczniczych czy ciepłowniczych. To przedsięwzięcie ma wymiar nie tylko prestiżowy oraz użytkowy, ale też wprost nawiązuje do czasów świetności Otwocka i co najważniejsze – otwiera drogę do przywrócenia naszemu miastu realnego statusu uzdrowiska”.

Co znajdziemy w dokumencie? „Z uwagi na panującą pandemię oraz związane z nią ograniczenia, rok 2021 był trudny i pełen wyzwań, ale z pewnością nie był to rok stracony dla Otwocka, o czym świadczą kolejne karty raportu opisujące realizację zadań, które postawiliśmy przed sobą jako miasto i przedsiębiorcza wspólnota. Miasto pozyskało rekordową kwotę 69 830 000 zł ze środków zewnętrznych, wykazując aktywność i skuteczność w pozyskiwaniu dofinansowań z programów rządowych i unijnych z przeznaczeniem na kluczowe inwestycje miejskie. Realizując w niezmiennym tempie obrany kierunek, szybko zmodernizujemy stan większości dróg. Poprawimy wizerunek miasta oraz wzbogacimy ofertę dla mieszkańców. W raporcie za rok ubiegły znajdziecie Państwo szereg danych dotyczących funkcjonowania Otwocka w wielu różnych aspektach: społecznym, kulturalnym, oświatowym i gospodarczym. Dane te są odzwierciedleniem dynamicznego rozwoju Otwocka”.

Kto przygotowuje raport? „Raport o stanie gminy Otwock jest opracowywany przez prezydenta Jarosława Tomasza Margielskiego. Dane statystyczne i inne do raportu o stanie gminy przygotowywane są przez pracowników poszczególnych komórek Urzędu Miasta Otwocka i jednostek organizacyjnych gminy, jak również spółek miejskich”.

Raport o stanie gminy Tarczyn za 2018 rok składa się z 19 rozdziałów, każdy z nich to analiza konkretnego obszaru działań statutowych gminy. Tuż po wstępie oraz wyeksponowaniu specyficznego położenia gminy i statystyk dotyczących populacji obszernie podsumowany został budżet oraz skrupulatnie przedstawiona struktura dochodów i wydatków z podziałem na paragrafy budżetowe. W mojej ocenie rozpoczęcie raportu od obszaru finansów i realizacji budżetu to bardzo dobry kierunek. Budżet jest najważniejszym aktem, a budżetowanie jako metoda zarządzania stanowi odzwierciedlenie finansowe procesów, które zachodzą w gminie przez cały rok.

Zapytałam burmistrz Barbarę Galicz o raport za 2021 rok. Odpisała: „Raport o stanie gminy jest dokumentem podsumowującym wysiłki i pracę władz samorządowych, obejmującym dany rok kalendarzowy, w tym wypadku 2021. Opracowanie jest opisem stanu, do którego można odwoływać się w realizacji strategii rozwoju, śledząc postępy wdrażania zaplanowanych działań. Rok 2021 był trudny nie tylko dla samorządów, dla naszego kraju, ale także dla świata. Pandemia koronawirusa spowodowała, że samorządy, w tym gmina Tarczyn, musiały zmierzyć się z niespotykanymi dotychczas wyzwaniami. Raport o stanie gminy Tarczyn będzie zatem podsumowaniem działań administracyjnych, gospodarczych (w tym inwestycji infrastrukturalnych), kształtujących przestrzeń publiczną oraz działań edukacyjnych. To właśnie te ostatnie były jednym z największych wyzwań w 2021 roku. Zorganizowanie nauki w formie zdalnej, przekazanie dzieciom nowoczesnych zestawów multimedialnych oraz wyposażenie nauczycieli w narzędzia do prowadzenia lekcji online spowodowało, że uczniowie uczęszczający do szkół, których organem założycielskim jest gmina, otrzymali edukację na najwyższym poziomie. Świadczy o tym choćby fakt corocznego uhonorowania najlepszych uczniów Stypendiami Burmistrza Tarczyna.

Raport o stanie gminy to całościowe przedstawienie wysiłków władz samorządu Tarczyna podejmowanych na rzecz rozwoju gminy. Raport zawierał będzie analizę następujących obszarów działalności gminy: sprawy społeczne, demografia, oświata, finanse, warunki życia mieszkańców (w tym sytuacja mieszkaniowa, wodociągi i kanalizacja, gospodarka odpadami), inwestycje drogowe, ochrona zdrowia, kultura, sport i rekreacja oraz informacje o pozyskanych funduszach zewnętrznych”.

Co znajdziemy w najbliższym dokumencie? „Raport o stanie gminy Tarczyn za 2021 r. zawierał będzie: analizę populacji gminy oraz dochodów i wydatków budżetu, a także szczegółowy opis wszelkiego rodzaju inwestycji infrastrukturalnych, które są podstawą zarówno prawidłowego funkcjonowania społeczności lokalnych, jak i jednostek gospodarczych działających na ich rzecz. To właśnie inwestycje infrastrukturalne są wyznacznikiem jakości życia mieszkańców miast i gmin. Inwestycje przeprowadzane w gminie Tarczyn są nakierowane na równomierny rozwój zarówno miasta Tarczyn, jak i terenów znajdujących się na obrzeżach gminy.

Pomimo trudnego roku gmina Tarczyn wyremontowała i pobudowała bardzo wiele dróg, pozyskując znaczne dofinansowania z zewnątrz. Powstało również wiele projektów, z których część jest już obecnie realizowanych. Gmina przystąpiła do realizacji trzech dużych inwestycji kubaturowych, tj. kamienicy na tarczyńskim rynku i dwóch budynków komunalnych.

W raporcie znajdzie się także informacja o dofinansowaniu wynoszącym 2 500 000 zł, jakie gmina Tarczyn pozyskała z Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych dla gmin popegeerowskich. Środki zgodnie z założeniem projektu zostaną przeznaczone na projekt i rozbudowę oczyszczalni ścieków w Pawłowicach.

Raport o stanie gminy Tarczyn w 2021 roku będzie obrazował wysoki poziom zarządzania gminą w czasie niepewnym oraz w warunkach, których konsekwencje były trudne do przewidzenia. Wszechstronne zarządzanie pozwala na planowanie strategiczne, a dzięki temu na realizację konkretnych zadań związanych z długofalową wizją rozwoju”.

Kto przygotowuje raport dla gminy Tarczyn? „Raport o stanie gminy Tarczyn przygotowuje sekretarz gminy Marcin Kiliański” – informuje burmistrz Barbara Galicz.

W raport o stanie gminy Nowa Ruda za rok 2019 już na wstępie czytamy: „W gminie Nowa Ruda nie funkcjonuje budżet obywatelski, natomiast fundusz sołecki pozwala na wsłuchanie się w głos mieszkańców i realizację zadań bliskich ich potrzebom”. W mojej ocenie to bardzo ważne przesłanie, w końcu to sołtysi i sołectwa są najbliżej mieszkańca, a spójność działań wójta i sołtysów przekłada się na realizację priorytetów oczekiwanych przez mieszkańców.

Dużą część raportu przeznaczono na opis obszaru edukacji, która pochłania lwią część budżetu każdej gminy. W raporcie za 2019 rok wójt Adrianna Mierzejewska opisuje zrealizowane zadania edukacyjne, takie jak poprawa i zapewnienie odpowiednich warunków edukacyjnych w gminnych placówkach oświatowych, wspieranie uzdolnionych dzieci i młodzieży, propagowanie wykorzystania technologii informacyjnych w edukacji i zarządzaniu oświatą, doskonalenie zawodowe nauczycieli.

Odnośnie do lokalnych polityk, znajdujemy wiele informacji o realizowanych przez gminę zadaniach inwestycyjnych wpisujących się w dokumenty ponadgminne, takie jak Strategia Rozwoju Aglomeracji Wałbrzyskiej.

Czego możemy się spodziewać po najbliższym raporcie? Wójt Adrianna Mierzejewska pisze: „W swoim założeniu raport o stanie gminy Nowa Ruda za 2021 r. ma być dokumentem, który jest skierowany do mieszkańców i w przystępny sposób przekazuje im wiedzę o działaniach wójta w roku poprzednim. Staramy się, aby nie był to tylko sam tekst, ale żeby był wzbogacony o zdjęcia czy wykresy. Biorąc pod uwagę, że to już kolejny raport, mamy możliwość odniesienia się do danych prezentowanych w poprzednich i dokonania porównań (np. sytuacji finansowej czy danych demograficznych), czy wykazania pewnych tendencji (np. wzrost dostępności konkretnych usług)”.

Co znajdziemy w dokumencie? „W raporcie o stanie gminy za 2021 r. znajdziemy podstawowe informacje o gminie Nowa Ruda (w tym geograficzne, demograficzne i dotyczące aktywności zawodowej mieszkańców); informacje o wójcie i jego zadaniach oraz sytuacji kadrowej urzędu gminy; dane o sytuacji finansowej gminy w 2021 r.; o stanie mienia komunalnego; o spółkach z udziałem gminy. Wskazane zostaną uchwały podjęte w 2021 r. przez radę, a ich wykonanie prezentowane jest głównie poprzez wskazanie realizacji konkretnych zadań z zakresu infrastruktury drogowo-mostowej, wodno-kanalizacyjnej, ochrony środowiska i przyrody, bezpieczeństwa, infrastruktury oświatowej i oświaty, ochrony dziedzictwa narodowego, kultury fizycznej, turystyki.

Raport obejmuje ponadto informacje o realizacji funduszu sołeckiego, o działaniach w zakresie pomocy społecznej realizowanych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz o działalności kulturalnej koordynowanej przez Centrum Kultury Gminy Nowa Ruda. Obszerną część raportu zajmuje analiza realizacji strategii, polityk i programów realizowanych przez gminę w 2021 r. Elementem raportu jest oczywiście analiza i podsumowanie działalności wójta oraz stanu gminy w 2021 r. z ogólną prezentacją założeń dotyczących jej rozwoju w roku następnym”.

Kto przygotowuje raport? „Przygotowanie raportu nie jest zlecane firmie zewnętrznej. Raport sporządzany jest przez sekretarza gminy”.

Czy tegoroczne raporty będą zgodne z oczekiwaniami radnych i mieszkańców oraz czy będą nacechowane specyfiką zadań każdej gminy? Czy ukażą rozwój samorządów w poprzednim roku i otworzą dzięki temu furtkę do kolejnych realizacji na następne lata? Czy zawarte w nich informacje udowodnią spójność polityk wewnętrznych i zewnętrznych wskazując na cele strategiczne i operacyjne w kontekście lokalnej polityki? I co najważniejsze – czy dany raport wpłynie na udzielenie – lub nie – absolutorium włodarzowi? O tym dowiemy się na sesjach absolutoryjnych.

* radna powiatu pruszkowskiego, wiceprzewodnicząca pierwszej w Polsce Powiatowej Rady Rozwoju, dyrektor Centrum Sportu w Raszynie